Πραγματεία περί κακού

Τὸ κακὸν διαχρονικῶς ἀπετέλεσε ἕνα ζήτημα εὐρείας ἐρεύνης καὶ ἀντιπαραθέσεων εἰς τὴν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου προσπάθειαν τοῦ ἀνθρώπου νὰ ἐπεξηγήσῃ τὴν ὕπαρξιν αὐτοῦ ὡς καὶ τὰ δυσμενῆ συμβάντα τὰ ὁποῖα ἀδιαλλείπτως τὸν περιβάλλουν καὶ ἐν πολλοῖς καθορίζουν κατὰ τὸν ἕνα ἢ τὸν ἄλλον τρόπον τὴν ζωήν του. Εἰς τὴν παροῦσαν πραγματείαν ἐτέθησαν αἱ ἀπορίαι περὶ τοῦ δυνατοῦ τῆς ὑπάρξεως τοῦ κακοῦ, τόσον ἀπὸ ὀντολογικῆς ἐπόψεως ὅσον καὶ ἀπὸ ἠθικῆς. Τὸ δίλημμα εἰς τὴν ἐπιχειρηματολογίαν ἐκυμάνθη εἰς τὴν ἀπορίαν πῶς εἶναι δυνατὸν ὁ «ἀγαθὸς» Θεὸς τοῦ Πλάτωνος, ὅστις συνοψίζει τὰς κορυφαίας ἀρετὰς τῆς ψυχῆς, ἤτοι τὴν σωφροσύνην, τὴν φρόνησιν, τὴν δικαιοσύνην καὶ τὴν ἀνδρείαν, νὰ δημιουργήσῃ ἕνα ὂν συνοψίζον τὰ ἐναντία αὐτῶν κατηγορήματα. Ἡ ἀπορία αὐτὴ ἀνελύθη ὡς ὑπόθεσις πλεοναχῶς, διὰ νὰ ἐξαχθῇ τὸ συμπέρασμα ὅτι οὐδὲν ἐκ τῶν τριῶν ὄντων ἐκλειφθέντων ὡς καθ’ ὑπόθεσιν ἀντικειμένων τοῦ ἀγαθοῦ, δηλαδὴ τοῦ «ἀντιθέτως τῷ ὄντι ὄντος», τοῦ «ἐναντίως τῷ ὄντι ὄντος» καὶ τοῦ ἀρνητικοῦ ὄντος, δύναται νὰ εἶναι δημιούργημα τοῦ ὄντως ὄντος. Ἐκ παραλλήλου ἡ μελέτη μας ἐπεξετάθη εἰς τὴν ἠθικὴν σφαῖραν ἐντὸς τῆς ὁποίας ζῇ καὶ κινεῖται ὁ ἄνθρωπος, ὥστε νὰ καταδειχθῇ ἐὰν καὶ πῶς μετέχῃ ὡς αἴτιος ὁ ἴδιος εἰς τὸ κακόν. Διότι εἶναι ἀδύνατον ἐκεῖ ὅπου ὁ Θεὸς εἶναι αἴτιος τῶν πάντων νὰ ὑπάρξῃ τὸ ἐλάχιστον κακὸν ἤ ἐκεῖ ὅπου ὁ Θεὸς δὲν εἶναι οὐδενὸς πράγματος αἴτιος νὰ ὑπάρξῃ τὸ ἐλάχιστον ἀγαθόν. Τοιουτοτρόπως, κατὰ πρῶτον διεξήλθομεν τὰς ἀπορίας περὶ ὑπάρξεως ὀντολογικοῦ κακοῦ, θέτοντες τὸ ἐρώτημα ἐὰν ὑπάρχῃ ἕνα ὂν τὸ ὁποῖον νὰ ἀντιτίθεται εἰς τὴν ποιητικὴν διάθεσιν τοῦ ὄντος, τὸ ὁποῖον ἐκαλέσαμεν «ἀντιθέτως τῷ ὄντι ὄν», καὶ ἐὰν ὑπάρχῃ ἕνα τοιοῦτο ὄν, ἐὰν ἡ ὕπαρξις αὐτοῦ εἶναι δημιούργημα τοῦ ὄντος ἢ ὑπάρχῃ ἀφ’ ἑαυτοῦ ὡς ὄν. Εἰς τὴν συνέχειαν ἐτέθη ἡ ἐρώτησις ἐὰν εἶναι δυνατὴ ἡ ὕπαρξις ἑνὸς ὄντος ἐναντίου τῶν κατηγορημάτων τοῦ ὄντως ὄντος τὸ ὁποῖον ἐκαλέσαμεν «ἐναντίως τῷ ὄντι ὄν». Ἐκ παραλλήλου διεξήλθομεν τὰς ἀπορίας περὶ τῆς ὑπάρξεως μιᾶς ἀρνητικῆς δυνάμεως, ἥτις προβάλλεται ὑπὸ τῶν θρησκειῶν ὡς ἡ δύναμις τοῦ κακοῦ ἀποσκοπούσης εἰς τὴν διὰ παντὸς τρόπου διαφθορὰν τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς. Ὁμοίως ἐξετάσθη ἐὰν τὸ κακὸν εὑρίσκεται εἰς τὸν κόσμον καὶ ἐὰν ναὶ πῶς ἐκδηλοῦται εἰς αὐτόν, καὶ ποῦ εὑρίσκεται, εἰς τὰ αἰσθητά, εἰς τὰ νοητά, εἰς τὴν ψευδαίσθησιν ἢ εἰς τὴν προαίρεσιν. Ὁμοίως ἐὰν εὑρίσκεται εἰς τὸν ἄνθρωπον καὶ ἐὰν ναὶ εἰς ποῖον μέρος τῆς ὑποστάσεως αὐτοῦ, δηλαδὴ εἰς τὸ σῶμα ἢ εἰς τὴν ψυχὴν καὶ εἰς ποῖον μέρος αὐτῆς, εἰς τὸ λογιστικόν, τὸ θυμοειδὲς ἢ τὸ ἐπιθυμητικὸν ἢ εἰς τὴν σκέψιν τοῦ ἀνθρώπου ἢ εἰς τὸν νοῦν ἢ εἰς τὰς αἰσθήσεις ἢ εἰς τὰ παραγόμενα ἐκ τῶν αἰσθήσεων καὶ ἂν ναί, εἰς ποῖα ἐξ αὐτῶν ἑδράζει τὸ κακόν, καὶ ποία ἡ διάρκεια αὐτοῦ, ἐὰν δηλαδὴ διαρκῆ ὅσον καὶ ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου ἢ ὑφίσταται καὶ εἰς τὴν περαιτέρω πορείαν τῆς ψυχῆς μετὰ τὴν ἀπόσπασίν της ἐκ τοῦ ὑλικοῦ φορέως. Ἐξετάσθη ἐπίσης ἡ διττότης τοῦ κόσμου ἥτις καθιστᾶ ἀναγκαίαν τὴν ὕπαρξιν τοῦ κακοῦ, ὄχι ὡς ὑποστατοῦ βεβαίως, ἀλλὰ ὡς ἀντιθέτου ἰδέας πασῶν τῶν πραγμάτων.