Κεφάλαια για τον σοσιαλισμό

Επιφανής πολιτικός στοχαστής, θεωρητικός του φιλελευθερισμού, φιλόσοφος, οικονομολόγος, ο Τζον Στιούαρτ Μιλ (1806-1873) υπήρξε παράλληλα ακούραστος πρόμαχος των προοδευτικών μεταρρυθμίσεων που απέβλεπαν στην εδραίωση και διεύρυνση της δημοκρατίας, στην καθολική εκπαίδευση, στην κοινωνική και πολιτική χειραφέτηση των εργαζόμενων τάξεων και των γυναικών. Στην τελευταία περίοδο της ζωής του, ο Μιλ άρχισε να γράφει ένα βιβλίο για τον σοσιαλισμό. Σε αυτό το σημαντικό έργο, που ο θάνατος δεν του επέτρεψε να το ολοκληρώσει, ο Μιλ αντιμετώπιζε τα σοσιαλιστικά κινήματα του καιρού του με μεγάλη συμπάθεια. Έβλεπε σε αυτά μια δικαιολογημένη και αξιέπαινη ηθική εξέγερση, μια εύλογη και αναπόφευκτη πολιτική αντίδραση σε ένα άδικο κοινωνικό σύστημα, που εκμεταλλευόταν και καταπίεζε τις εργαζόμενες μάζες. Ενώ όμως αποδεχόταν τον σοσιαλισμό ως ηθικό και πολιτικό ιδεώδες και συμμεριζόταν πολλές από τις επικρίσεις των σοσιαλιστών στον καπιταλισμό, διατύπωνε παράλληλα σοβαρές επιφυλάξεις και αντιρρήσεις για τα σχέδια και τις λύσεις που αυτοί πρότειναν ως οριστική θεραπεία στα δεινά που ταλανίζουν την ανθρωπότητα. Διαπίστωνε μάλιστα τις δυσκολίες στις οποίες θα προσέκρουε η προσπάθεια εφαρμογής αυτών των τολμηρών και φιλόδοξων σχεδίων. Και διέβλεπε προφητικά τον κίνδυνο ορισμένες από τις λύσεις που πρότειναν οι επαναστάτες σοσιαλιστές ή οι κομμουνιστές, αν μπορέσουν να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη, να επιδεινώσουν αντί να βελτιώσουν την υπάρχουσα κατάσταση της ανθρωπότητας.