Ο αρχαιολόγος

Με τον "Αρχαιολόγο" ο Καρκαβίτσας παίρνει θέση και στο περιβόητο γλωσσικό ζήτημα -έχουν προηγηθεί τα "Ευαγγελικά" και τα "Ορεστειακά", 1901 και 1903 αντιστοίχως, με νεκρούς και τραυματίες και στις δύο περιπτώσεις-, υπερασπιζόμενος τη δημοτική και θυμίζοντας, σε πολλά σημεία, τις θέσεις του Ψυχάρη στο "Ταξίδι μου" (1888). Κυρίως, όμως, ο "Αρχαιολόγος" αποτελεί μια κραυγή εναντίον της ανιστόρητης προγονοπληξίας, όταν αυτή καταντάει να είναι μια "στείρα παρελθοντολογία κι όχι υπεύθυνος θαυμασμός προς ένα κόσμο που παρήγαγε ένα βέβαιο πολιτισμό. Ο Καρκαβίτσας έγραψε τον Αρχαιολόγο για ν αντιδράσει στην επιφανειακή προγονική καύχηση, όταν αυτή περιφρονεί τη σημερινή τύχη και πρόοδο του έθνους".