Σατυρικόν

Ο ρωμαίος συγγραφέας του "Σατυρικού" Πετρώνιος έζησε στον 1ο μ.Χ. αιώνα, στα χρόνια του Νέρωνα. Στο έργο του υπάρχει ένα τολμηρό κοίταγμα της ζωής, ανάλογο με τον τρόπο που διάλεξε ο Πετρώνιος να πεθάνει, όπως μας τον διέσωσε ο Τάκιτος ("Annalia", 16, 18-9). Όταν ο Νέρωνας έδωσε την εντολή να τον σκοτώσουν, γιατί είχε πέσει στη δυσμένειά του, ο Πετρώνιος πρόλαβε τους δήμιους του αυτοκράτορα κι έκανε το θάνατό του ένα παιχνίδι. Άνοιξε τις φλέβες του, τις ξανάκλεισε και τις ξανάνοιξε πολλές φορές, αιμορραγώντας σιγά σιγά, κι ενώ στο μεταξύ συζητούσε με τους φίλους του για ευχάριστα πράγματα κι όχι για την αθανασία της ψυχής και τα παρόμοια. Άκουγε μουσική και ο ίδιος διηγόταν αισχρές ιστορίες. Σκηνοθέτησε ένα θάνατο -το θάνατό του- σαν να ήταν τυχαίος, κι ας του είχε αμετάκλητα επιβληθεί. Με ανάλογη τόλμη αναπαράστησε στο έργο του τα αποχαλινωμένα ήθη της εποχής. Τα ήθη αυτά, όπως εύκολα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης, δεν τα στηλιτεύει, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα ερωτικά ήθη. [...] Πώς, όμως, γράφει ποιήματα αυτός, ένας αλήτης; Δίνονται τα άγια τοις κυσίν; Είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Η έννοια της τέχνης στο "Σατυρικόν", όπως επανατίθεται, είναι κάτι πρωτότυπο (και δυσκολοσύλληπτο). Συναφές είναι και το ερώτημα γιατί παρωδεί ανοικτίρμονα ποιητές του μεγαλείου του Βιργιλίου ή του Οράτιου (ενώ στέκεται με σεβασμό μπροστά στα παλαιά μεγάλα ελληνικά ονόματα). Σαρκάζει τα πάντα ή αναζητεί, ίσως μάλιστα με αγωνία, μια νέα ποιητική έκφραση, που να μπορεί να δώσει δίχως προδοσίες την εικόνα της εποχής του; [...] Το "Σατυρικόν" είναι ένα πρωτότυπο έργο όχι μόνο γιατί, όπως είπαν οι γραμματολόγοι, ο Πετρώνιος ανάμειξε την πρόζα με τους στίχους, αλλά γιατί προχώρησε και σε μιαν άλλη σύζευξη, έδωσε ένα έργο που είναι συγχρόνως η διατύπωση μιας αισθητικής θεωρίας και παρουσίαση δειγμάτων μιας λογοτεχνίας, που πλάστηκε με βάση αυτή τη νέα αισθητική. Το "Σατυρικόν" είναι ποίηση και δοκίμιο για την ποίηση μαζί.