Διαδικασία και πραγματικότητα

Το "Process and Reality" (Διαδικασία και πραγματικότητα. Ένα δοκίμιο στην κοσμολογία) του Alfred North Whitehead παραμένει ένα σκοτεινό μετέωρο στον φιλοσοφικό ουρανό του εικοστού αιώνα. Δημοσιευμένο το 1929, αντιπροσωπεύει το αποκορύφωμα της προσωπικής προβληματικής που ανέπτυξε ο συγγραφέας του αφότου χώρισαν οι δρόμοι του με τον Bertrand Russell. Στο έργο αυτό, ο Whitehead, επιδιώκοντας να φέρει σε συνομιλία την κοσμοεικόνα που αναδύεται από τις σύγχρονες επιστήμες με ένα σύνολο προβλημάτων τα οποία οι επιστήμονες στον καιρό της εξειδίκευσης τείνουν να παραμελούν ως "μη επιστημονικά" (προβλήματα αισθητικά, ηθικά, οντολογικά και θεολογικά), επαναφέρει το θεωρησιακό πρόγραμμα μιας μεταφυσικής οντολογίας που θέλει να εξηγήσει επαρκώς όλες τις πτυχές του πραγματικού. Παρακάμπτοντας τη μοντέρνα κριτική διαδρομή του καντιανισμού, μοιάζει να επανέρχεται στη φιλοσοφία του δέκατου έβδομου και του δέκατου όγδοου αιώνα, με σημείο επανεκκίνησης τον John Locke· και όπως ο Descarts, ο Spinoza και ο Leibniz πάσχιζαν να συγκροτήσουν μια σφαιρική κοσμοαντίληψη η οποία να εμπεριέχει και να ερμηνεύει τις ραγδαίες επιστημονικές εξελίξεις της εποχής τους, ο Whitehead μοιάζει να φιλοδοξεί το αντίστοιχο σε σχέση με τις δραματικές καινοτομίες των μαθηματικών, της υποατομικής φυσικής και της βιολογίας που σημάδεψαν το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.