Ερρίκος ο Δ΄

Ένας πλούσιος των αρχών του εικοστού αιώνα έχει ταυτιστεί με τον αυτοκράτορα Ερρίκο τον Δ΄ της Γερμανίας, ηγεμόνα του ενδέκατου αιώνα. Ο περίγυρος του επιμένει να του συντηρεί την αυταπάτη μέχρι να έρθει το απροσδόκητο φινάλε του έργου. Ο Πιραντέλλο επιτυγχάνει να διασπάσει το ανθρώπινο άτομο πριν οι επιστήμονες καταφέρουν να διασπάσουν το άτομο της ύλης. Με οξυδέρκεια και διορατικότητα εξετάζει αυτό που ο Σοπενάουερ ονομάζει "αληθινό ψέμα", το οποίο δεν είναι παρά ένα πλάσμα της φαντασίας μας, που διαψεύδεται συνεχώς από το πολυσχιδές του ανθρώπινου χαρακτήρα.