Κύρου παιδεία

[...] Το έργο αυτό είναι ηθικοφιλοσοφικό μυθιστόρημα χωρισμένο από τους αλεξανδρινούς "γραμματικούς" σε οκτώ βιβλία. Στην ουσία του είναι μια πολιτική πραγματεία, που μέσα από τη μυθιστορηματική μορφή του επιχειρεί να δώσει το πορτρέτο του "αρχικού ανδρός", δηλ. του άξιου ηγεμόνα. Ως πρότυπο ενός τέτοιου ηγεμόνα ο Ξενοφώντας προβάλλει τον Κύρο τον πρεσβύτερο, τον ιδρυτή του Περσικού κράτους της αρχαιότητας· η αγωγή, η δράση και το έργο αυτού του ηγέτη, που τα απίθανα καθέκαστα της νεότητας του μας δίνει ο Ηρόδοτος (Α, 108-120), δίνονται στο έργο αυτό συχνά με όχι αυστηρή προσήλωση στην ιστορική ακρίβεια· για παράδειγμα, στο έργο αυτό ο Κύρος τελειώνει ειρηνικά τη ζωή του αφήνοντας ψύχραιμες υποθήκες στα παιδιά του, ενώ κατά τη ιστορική αφήγηση του Ηρόδοτου (Α, 2Ο4) σκοτώνεται πολεμώντας εναντίον των Μασσαγετών. Στο τελευταίο αυτό μέρος ο Ξενοφώντας βάζοντας τον Κύρο να μιλά για αθανασία της ψυχής εγκατασπείρει στο έργο σωκρατικές αντιλήψεις. Το έργο έχει ευθύγραμμη μυθιστορηματική πλοκή, παρουσιάζει αξιοπρόσεκτη κινητικότητα, περιέχει πολλούς λόγους και αποτελεί πρόδρομο των μεταγενέστερων μυθιστορηματικών βιογραφιών. [...] (από την εισαγωγή του βιβλίου)