Ενθυμήματα στρατιωτικά της επανάστασης των Ελλήνων 1821 - 1833

Ο Νικόλαος Κασομούλης (1795-1872), ο αθάνατος ήρωας του 1821, με τα "Εθνυμήματά του" προσφέρει σε όλους τους Έλληνες ένα ανεκτίμητο ιστορικό θησαυρό, που θα συγκινήσει και θα διδάξει τις επερχόμενες γενεές. Υπήρξε ένας από τους κύριους οργανωτές της επανάστασης του Ολύμπου και μετά την αποτυχία της, κατέφυγε στην περιοχή του Ασπροπόταμου και έγινε γραμματικός του καπετάνιου Στορνάρη, τον οποίο και ακολούθησε σε όλες τις μάχες. Στο έργο του οι σκηνές που περιγράφει από την πολιορκία του Μεσολογγίου, όπου πολέμησε και ο ίδιος, χάνοντας μάλιστα καιτον αδελφό του Μήτρο, είναι τόσο παραστατικές που αφήνουν άφωνο τον αναγνώστη και του δημιουργούν ρίγη εθνικής συγκίνησης. Περιγράφεται όμως, εξίσου παραστατικά και το ψυχικό μεγαλείο και οι συγκινησιακές καταστάσεις των ηρωικών υπερασπιστών. Δίκαια ο Γιάννης Βλαχογιάννης έγραψε ότι "θα έφτανε η περιγραφή της πολιορκίας του Μεσολογγίου του Κασομούλη να αναδείξει το όνομά του αθάνατο". Το ίδο συγκλονιστική είναι και η περιγραφή της εκστρατείας του Καραϊσκάκη στον Πειραιά, όπου ο Κασομούλης λαμβάνει μέρος, καθώς και όλα τα γεγονότα και οι άγνωστες πτυχές της Επανάστασης καθ' όλη τη διάρκειά της. Περιγράφει επίσης με κάθε λεπτομέρεια την Καποδιστριακή περίοδο μέχρι το 1833. Στο έργο του Κασομούλη καταγράφεται επίσης και η άγνωστη ιστορία του Αρματολισμού στα προεπαναστατικά χρόνια, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Αναμφισβήτητα τα "Εθνυμήματα" του Ν. Κασομούλη, όπως όλοι οι ιστορικοί συμφωνούν, αποτελούν ένα ανεκτίμητο ιστορικό κειμήλιο για τους απανταχού Έλληνες.