Φίλοι

Σ' αυτό το μυθιστόρημα ο Έσσε τονίζει ακόμη μια φορά ότι η ιδέα της βαθύτερης ενότητας όλων των όντων αποτελεί το μόνο δόγμα που δέχεται. Αλλά αυτή η ενότητα είναι μια σύνθεση που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συμφιλίωση των αντιθέτων. Αυτή η διαλεκτική πορεία κυριαρχεί στους Φίλους, στον Ντέμιαν και σε όλα τα μεγάλα μυθιστορήματα του Έσσε. Στους Φίλους, οι ήρωες αναγκάζονται να αμφισβητήσουν και τελικά να απορρίψουν τις αξίες που τους έθρεψαν, προκειμένου να αναπτύξουν μια νέα συνείδηση. Έχουν όμως το ελαφρυντικό της νεότητας και ο Έσσε τους το αναγνωρίζει. Και εδώ, όπως και στα δοκίμιά του, ο Γερμανός συγγραφέας αντιπαραθέτει στο μιλιταρισμό το φιλειρηνισμό του, στον εθνικισμό το διεθνισμό του, στον ευρωπαϊκό πολιτισμό τις ιδέες του για έναν παγκόσμιο πολιτισμό, στα θρησκευτικά δόγματα την πίστη του σε μια οικουμενική θρησκεία. Οπωσδήποτε όμως ο αναγνώστης διακρίνει μέσα στις σκέψεις του την αμφιβολία για το αν θα πραγματοποιηθούν ποτέ τα ιδεώδη του. Χρειάζεται θάρρος για τη δημιουργία ενός καινούργιου κόσμου. Οι μεγαλύτεροι βλέπουν τον κόσμο τους να απειλείται και κατά συνέπεια συντρίβουν τους νεοτεριστές, τους νέους.