Η ανθρώπινη κωμωδία

"Κάθε επίπονη ανάγνωση δεν διαθέτει άραγε το ιδιωτικό της σημειωματάριο, μια αποσπασματική μνήμη που διασώζει από το έργο όχι κατ’ ανάγκη ό,τι αξίζει, αλλά απλά και μόνο ό,τι της πάει; "Εφόσον η Ανθρώπινη κωμωδία αποσκοπεί, όπως η ίδια δηλώνει, να αναπαραστήσει τα ήθη μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει, κατά εκατοντάδες, διεξοδικές παρατηρήσεις για τα κατεξοχήν μπαλζακικά θέματα: το Παρίσι, την οικογένεια, την πολιτική, το χρήμα, τη φιλοδοξία, την αποτυχία και την καρτερικότητα· τη θρησκεία, την πίστη, την παρθενία και την αφοσίωση, την κραιπάλη και την ψυχική διάλυση· τη δημιουργία, την ανικανότητα, την υποκρισία, την ιδιοφυΐα και όλες τις μορφές της βλακείας και της στειρότητας. Δεν θα ήταν άτοπη η σκέψη ότι, παίρνοντας αυτή την υποθετική "συνέντευξη" από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ, ουσιαστικά σκιαγραφούμε το προφίλ του 19ου αιώνα". ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ