Αναζητώντας το χαμένο χρόνο: Ο ξανακερδισμένος χρόνος

Απ' όλα τα μέρη της "Αναζήτησης", "Ο ξανακερδισμένος χρόνος" είναι το βιβλίο το πιο μαγικό, αυτό που περισσότερο απ' όλα ζωογονείται από κείνο το πνεύμα των "Χιλίων και μιας νύχτας" που ήταν τόσο αγαπητό στο συγγραφέα. Χάρη σ' ένα εκπληκτικά αποτελεσματικό suspence, το πιο ωραίο και ενδεχομένως το πιο αυθεντικό στην ιστορία της λογοτεχνίας, το νόημα χιλιάδων σελίδων καταυγάζεται αίφνης και μονομιάς από άπλετο φως. Το τέλος του βιβλίου καθιστά δυνατή και κατανοητή την ύπαρξη του βιβλίου. Όπως το έγραψε ο Jean Rousset, τούτο το μυθιστόρημα είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο ώστε το τέλος του γεννά την αρχή του, δεν είναι όμως λιγότερο αλήθεια πως η αρχή του γεννά το τέλος του. Μετά τον "Ξανακερδισμένο χρόνο", το σύνολο της αναζήτησης, όλα τα μέρη της είναι δυνατόν κανείς να τα διατρέξει, κατανοήσει, διαβάσει ταυτόχρονα και προς όλες τις κατευθύνσεις, ή, όπως το ήθελε για τα δικά του ποιήματα ο Ρεμπώ, υπό πάσαν έννοιαν. Όλα τα νήματα του καμβά συνδέονται εδώ στο εσωτερικό μιας μοναδικής κίνησης όπου το μίσος και η ανάγκη να σμίξει κανείς με τον άλλον βρίσκουν την έκφρασή τους. Κάθε τι που ως τώρα μπορεί να είχε φανεί ασυνεχές, ασυνάρτητο, βρίσκει επιτέλουν τη συνάφειά του, που δεν είναι καθόλου του κόσμου τούτου, αλλά του συγκεκριμένου κόσμου που δημιούργησε και έστησε ο Προυστ... Bernard Raffalli (απόσπασμα από την εισαγωγή στη γαλλική έκδοση του 1987, ed. Robert Laffont)