Ένας ρήτορας των χρόνων της παρακμής

Η ζωή και το έργο του Νικηφόρου Χρυσοβέργη έχει ήδη προκαλέσει το ενδιαφέρον των μελετητών, ωστόσο δεν έχει εκπονηθεί μέχρι σήμερα κάποια συγκεντρωτική μελέτη του βίου και του έργου του. Η παρούσα μελέτη σκοπεύει να καλύψει αυτό το κενό· να προχωρήσει δηλαδή σε μία συστηματική διερεύνηση όλων των ζητημάτων που σχετίζονται με τη ζωή, την προσωπικότητα και το έργο του, στο πλαίσιο του πνευματικού κλίματος της πρωτεύουσας του Βυζαντίου στο β΄ μισό του 12ου και στις αρχές του 13ου αι. Πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση του αντλούμε κυρίως από το συγγραφικό του έργο. Από το 1213 και μετά τα ίχνη του στον πνευματικό κόσμο του Βυζαντίου σβήνουν. Το ρητορικό έργο του Χρυσοβέργη αποτελείται από τρία αυτοκρατορικά εγκώμια, δύο πατριαρχικά, έναν ευχαριστήριο λόγο και τα προγυμνάσματά του: πέντε μύθους, δύο διηγήματα και δύο ηθοποιίες. Από το επιστολιμαίο έργο του σώζεται μόνο μία επιστολή. Δεν είναι ασήμαντο και το ποιητικό του έργο, το οποίο συνίσταται από δώδεκα επιτύμβια επιγράμματα σημαντικής αξίας. Στο σύνολό του το έργο του Χρυσοβέργη σώζεται σε 83 περίπου φύλλα χειρογράφων, τα οποία ανήκουν σε 6 κώδικες 6 διαφορετικών Βιβλιοθηκών. Δύο έργα παρέμεναν έως σήμερα ανέκδοτα, η επιστολή και ένας πατριαρχικός εγκωμιαστικός λόγος. Τα έργα αυτά εκδίδονται στην παρούσα μελέτη μαζί με το δεύτερο πατριαρχικό εγκώμιο και τους τρεις αυτοκρατορικούς εγκωμιαστικούς λόγους, καθώς έχριζαν επανέκδοσης λόγω ορισμένων σφαλμάτων των προηγούμενων εκδοτών.