Φωτιστές του Γένους

Κατά την περίοδο του νεοελληνικού διαφωτισμού, ο κλήρος κατηγορήθηκε ότι υπηρετεί τις προλήψεις και τη δεισιδαιμονία, ότι είναι απαίδευτος, μισεί την παιδεία, ότι η συμπεριφορά του λίγο διαφέρει του βάρβαρου τυράννου, ότι καλλιεργεί την ηττοπάθεια και υπηρετεί τον ξένο δυνάστη, ότι η συναλλαγή έχει εισχωρήσει στο σύστημά του. Έπρεπε να αποτινάξει κανείς από πάνω του την παράδοση για να του δοθεί ο τίτλος του προοδευτικού Διαφωτιστή. Διαφορετικά, όσο φιλοπρόοδα κι αν δρούσε, θα χαρακτηριζόταν συντηρητικός. Αναμφίβολα, υπάρχει μια δόση αλήθειας, που τροφοδότησε αυτές τις απόψεις. Όμως, δεν είναι σπάνιες οι ιστορικές παραδοχές, των οποίων η επανεξέταση δείχνει ότι πρόκειται για ιστορικές κατασκευές. Κληρικοί, όπως αυτοί που αναφέρονται στην "Ελληνική Νομαρχία" και στο "Ρωσοαγγλογάλλο", υπήρξαν και υπάρχουν σε όλες τις εποχές. Πρόκειται όμως για μια θλιβερή μειοψηφία ενώ πολλών τα ονόματα σπιλώθηκαν σκόπιμα...