Μάζα και ιστορία

Ένα άγνωστο κείμενο του Κώστα Παπαϊωάννου, γραμμένο γύρω στο 1950, το οποίο εκδίδεται για πρώτη φορά. Πρόκειται για τη σχέση των μαζών με την ιστορία, και πιο συγκεκριμένα, για το ρόλο της "επαναστατικής μάζας" στην ιστορική διαδρομή. Ίσως ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματα του Κ. Παπαϊωάννου, το οποίο παραμένει καταπληκτικά επίκαιρο και θα ήθελε να αποτελέσει έναν αντίποδα στην αντίληψη περί "μαζικής κοινωνίας" και "εξέγερσης των μαζών" του Γουστάβου Λε Μπον και του Ορτέγα Υ Γκασέτ. Για τον Παπαϊωάννου η λεγόμενη μαζική κοινωνία δεν είναι παρά μια κοινωνία απόλυτης υποταγής των μαζών και είναι "μαζική" μόνο σε ό,τι αφορά στη μαζική κατανάλωση και τη μαζική υποταγή, ενώ αντίθετα οι κοινωνίες όπου η μάζα παρεμβαίνει πραγματικά, αποτελούν κοινωνίες μιας εκπληκτικής πνευματικής εκτίναξης και επιτευγμάτων, όπως η Αθήνα μετά τον Πεισίστρατο και δευτερευόντως η ελισαβετιανή Αγγλία. Η έννοια της "μάζας" για τον Παπαϊωάννου δεν είναι ποσοτική, δεν εξαρτάται από την υψηλή πυκνότητα του πληθυσμού στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά από το ρόλο και τη συμμετοχή των μαζών στη διαμόρφωση της ιστορικής τους μοίρας. [...]